Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: Tham ô, lãng phí và bệnh quan liêu là kẻ thù của nhân dân và Chính phủ: là “giặc ở trong lòng”, “giặc nội xâm”. Nạn tham nhũng, tiêu cực không những gây nên những bức xúc cho nhân dân, tác động xấu đến sự phát triển của đất nước mà còn tạo ra những nguy cơ lớn đe dọa sự tồn vong của chế độ. Tham nhũng, tiêu cực đã được coi là một loại “giặc”, thì muốn tiêu diệt nó, không có cách nào khác ngoài việc phải huy động sức mạnh của toàn thể nhân dân.
Trong cuốn sách Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chỉ rõ: “Sức mạnh và động lực to lớn của cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực là sự đồng tình, ủng hộ, hưởng ứng, tham gia tích cực của nhân dân. Nếu không dựa vào dân thì cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực khó có thể thành công. Dựa vào dân, lắng nghe dân, lắng nghe dư luận để chọn lọc tiếp thu cái đúng…”.
Thực tiễn thời gian qua cho thấy, nhân dân đã thể hiện vai trò rất lớn trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, thể hiện qua việc phản ánh, tố giác những hiện tượng vi phạm pháp luật trong thời gian qua. Theo báo cáo của Chính phủ, trong năm 2022, có 284.309 lượt người đến cơ quan hành chính nhà nước khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh… Cơ quan hành chính nhà nước các cấp đã giải quyết 19.975/23.526 vụ việc khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền, đạt tỷ lệ 84,9% (tăng 8,6% so với năm 2021). Qua giải quyết khiếu nại, tố cáo đã kiến nghị thu hồi cho Nhà nước 25,2 tỷ đồng, 1,9ha đất; trả lại cho tổ chức, cá nhân 319,0 tỷ đồng, 8ha đất; khôi phục, đảm bảo quyền lợi cho 61 tổ chức, 702 cá nhân; kiến nghị xử lý 466 người (trong đó có 408 cán bộ, công chức); chuyển cơ quan điều tra xử lý 32 vụ, 35 đối tượng (có 13 cán bộ, công chức). Nhân dân chính là mạng lưới rộng khắp để phát giác và cung cấp thông tin cho các cơ quan có thẩm quyền để kịp thời phát hiện, ngăn chặn, xử lý những hành vi tham nhũng, tiêu cực. Khi thực hiện tối đa quyền giám sát của mình, nhân dân sẽ trở thành “tai mắt” của Đảng, Nhà nước, đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Nhân dân trăm tai nghìn mắt vẫn có nhiều ý kiến thông minh… công tác gì muốn làm tốt đều phải coi trọng ý kiến của nhân dân”. Những thông tin, ý kiến của nhân dân góp phần quan trọng để đưa những hành vi sai phạm của cán bộ, đảng viên ra ánh sáng.
Bên cạnh vai trò giám sát, nhân dân cũng đại diện cho nguồn lực trí tuệ tổng hợp trong phản biện, góp phần xây dựng, hoàn thiện thể chế, đóng góp ý kiến vào dự thảo Cương lĩnh, văn kiện Đại hội Đảng, dự thảo sửa đổi Hiến pháp, dự thảo các đạo luật nhằm xây dựng, hoàn thiện các văn kiện quan trọng của Đảng và Nhà nước về những vấn đề phát triển kinh tế - xã hội cũng như vấn đề có liên quan đến tham nhũng, đấu tranh phòng, chống tham nhũng thông qua các cơ quan dân cử.
Quán triệt quan điểm “lấy dân làm gốc”, mục tiêu của việc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực cũng là nhằm phục vụ lợi ích của nhân dân, đấu tranh đẩy lùi những nguy cơ xấu làm ảnh hưởng tới quyền lợi của nhân dân. Điều này cũng phù hợp với nguyện vọng chính đáng của đông đảo quần chúng, thể hiện sự lắng nghe, cầu thị, gắn bó mật thiết với nhân dân của Đảng ta. Do đó, Đại hội XIII của Đảng đã khẳng định chủ trương “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, nhấn mạnh tới vai trò làmchủ của nhân dân ở mọi khâu trong công việc của Đảng và Nhà nước.
Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn thừa nhận những hạn chế trong việc phát huy vai trò của nhân dân. Đại hội XIII của Đảng chỉ rõ: “Có nơi vẫn còn tình trạng dân chủ hình thức, ý kiến của nhân dân chưa thực sự được lắng nghe, quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm, tệ quan liêu, tham nhũng, sách nhiễu, gây phiền hà cho dân nhiều nơi chưa được ngăn chặn, đẩy lùi”. Hiện trạng này đã gây nhiều cản trở cho việc nhân dân tham gia đóng góp vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực hiện nay. Bởi vậy, để phát huy hơn nữa vai trò của nhân dân trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, cần tập trung thực hiện một số giải pháp sau:
Thứ nhất, tăng cường ý thức làm chủ của nhân dân trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực
Muốn huy động sự tham gia rộng rãi của quần chúng nhân dân vào công cuộc đấu tranh cam go và quyết liệt ấy, trước hết cần phải tập trung đảm bảo các quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, quan tâm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, xây dựng và ban hành những chủ trương, đường lối, chính sách phù hợp với các đối tượng nhân dân, lắng nghe nguyện vọng, ý kiến của nhân dân, giải quyết kịp thời những vấn đề cấp bách trong dân, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, làm cho nhân dân thấy được tôn trọng, được bảo vệ, được khuyến khích thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình, đoàn kết mọi thành phần trong xã hội, khơi dậy nguồn lực trong dân để thúc đẩy việc hiện thực hóa chủ trương, chính sách. Tăng cường cung cấp, minh bạch hóa thông tin để người dân được biết một cách rộng rãi, nâng cao tính chủ động trong tiếp cận thông tin, giúp nhân dân có thêm cơ sở để tham gia giám sát, phản biện, đóng góp ý kiến, nâng cao khả năng phát giác hành vi tham nhũng, tiêu cực. Đồng thời, nhân dân phải được khuyến khích trực tiếp tham gia vào các công việc theo đúng quyền hạn và trách nhiệm, trước hết là việc áp dụng chủ trương, chính sách, pháp luật vào thực tiễn cuộc sống. Bên cạnh đó, bằng nhiều hình thức và phương thức khác nhau, nhân dân cũng là người giám sát, đánh giá hiệu quả của việc thực hiện các chủ trương, chính sách, xem xét các hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thực hiện đúng trách nhiệm, quyền hạn hay không.
Trong các hoạt động liên quan tới lợi ích của nhân dân, cần minh bạch một cách tối đa ở mọi khâu, mọi quy trình để nhân dân thực sự thấy được quyền thụ hưởng của mình, để người dân thấy được việc bảo vệ chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước cũng chính là bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của từng người dân, từ đó mà càng nâng cao hơn nữa ý thức trách nhiệm trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Thứ hai, hoàn thiện cơ chế, hành lang pháp lý để tạo điều kiện cho nhân dân tham gia sâu rộng vào các hoạt động đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực
Trước tiên là xây dựng, hoàn thiện cơ chế thực hiện dân chủ hóa đời sống xã hội, đảm bảo và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Thúc đẩy mạnh mẽ việc phổ biến và thi hành Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở nhằm phát huy rộng rãi dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ và vai trò tự quản của nhân dân, từ đó nâng cao tối đa vai trò chủ đạo của nhân dân trong phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Song song với đó, cần hoàn thiện và triển khai một cách chặt chẽ những quy định về bảo vệ người tố cáo tham nhũng, tiêu cực, đồng thời tập trung giải quyết, xử lý triệt để và nghiêm minh những vụ án tham nhũng, tiêu cực, đặc biệt là những vụ án thu hút sự quan tâm, chú ý của dư luận để tạo niềm tin trong nhân dân, để nhân dân có được sự hỗ trợ mạnh mẽ về pháp lý và tinh thần, tham gia tích cực hơn trong đấu tranh phòng,
chống tham nhũng, tiêu cực. Bên cạnh đó, cần đổi mới hoạt động và phát huy tốt hơn vai trò của những tổ chức chuyên trách công việc giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước mang tính thực chất, tránh kiểu hình thức. Ban Thanh tra nhân dân cần thể hiện rõ vai trò là nơi tập hợp quần chúng ở cơ sở trực tiếp và thường xuyên tham gia vào hoạt động giám sát việc thực thi chính sách, pháp luật ở địa phương và các đơn vị hành chính sự nghiệp.
Cần tăng cường hơn nữa vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, các đoàn thể nhân dân và các cơ quan thông tin đại chúng, để thông qua đó, nhân dân tham gia vào quá trình “hoạch định chiến lược, chính sách phát triển kinh tế - xã hội và trong việc phát hiện, đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí”.
Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về quyền giám sát trực tiếp của nhân dân, góp phần thực hiện có hiệu quả cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, làm sâu sắc hơn nữa quan điểm “dân làm chủ”, tiếp tục thực hiện đúng đắn, hiệu quả dân chủ trực tiếp, dân chủ đại diện, đặc biệt là dân chủ ở cơ sở.
Thứ ba, tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong quần chúng nhân dân
Trước hết cần tuyên truyền về tác hại của tham nhũng đến sự phát triển của xã hội để mọi người dân hiểu rõ, từ đó nâng cao nhận thức, thói quen chấp hành pháp luật về phòng, chống tham nhũng, coi việc phòng, chống tham nhũng là việc làm thường xuyên, tất yếu của toàn xã hội, lấy đó làm cơ sở để phát động phong trào toàn dân tham gia phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Bên cạnh đó, hiểu biết pháp luật về phòng, chống tham nhũng sẽ giúp nhân dân tăng cường khả năng phân tích tính chất pháp lý trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, từ đó đánh giá được hành vi tham nhũng, tiêu cực một cách chính xác nhất, đặc biệt là nâng cao năng lực phát hiện được những hoạt động lợi dụng “kẽ hở” pháp luật, lợi dụng những sơ hở của các văn bản pháp quy, lợi dụng sự yếu kém trong quản lý nhà nước để trục lợi. Thông qua hoạt động đấu tranh
với những hiện tượng tham nhũng, tiêu cực, những thiếu sót, bất cập trong hệ thống pháp luật sẽ được nhân dân phát hiện, phản ánh và kiến nghị để hoàn thiện, từ đó công cụ pháp lý để phòng, chống tham nhũng, tiêu cực sẽ càng được củng cố.
Hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực góp phần xây dựng văn hóa liêm chính trong toàn xã hội, phù hợp với nền tảng văn hóa toàn dân. Việc chú trọng giáo dục đạo đức, lương tâm và danh dự, ngăn chặn những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên cũng chính là lấy cái “gốc” văn hóa của dân tộc để điều chỉnh hành vi xã hội, kết hợp với việc hoàn thiện thể chế sẽ bảo đảm “không thể”, “không dám”, “không muốn”, “không cần” tham nhũng, tiêu cực.
Có thể khẳng định, “lấy dân làm gốc” vừa là phương châm hoạt động, vừa là quan điểm chỉ đạo xuyên suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình lãnh đạo cách mạng. Đó vừa là sự kế thừa quan điểm của chủ nghĩa Mác -Lênin về vai trò của quần chúng nhân dân trong lịch sử; vừa là sự vận dụng sáng tạo, phát triển những quan điểm đó vào thực tiễn cách mạng Việt Nam.
Thông qua cuốn sách Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Tổng Bí thư tiếp tục khẳng định vai trò to lớn của nhân dân trong công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực ở Việt Nam hiện nay. Cuộc đấu tranh này tuy còn nhiều cam go, thách thức nhưng với sự đồng tình ủng hộ, chung tay góp sức của nhân dân, nhiệm vụ này chắc chắn sẽ tiếp tục đạt được những thành quả to lớn./.
Th.s Hoàng Thị Kim Oanh – Tổ bộ môn Lý luận Chính trị