Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến công tác đào tạo, bồi dưỡng, rèn luyện cán bộ, đảng viên. Người khẳng định “Muôn việc thành công hay thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém. Đó là một chân lý nhất định”. Từ khi có Đảng, Hồ Chí Minh vẫn luôn quan tâm đến việc đưa lý luận đến với đội ngũ cán bộ đảng viên.
Hồ Chí Minh chỉ dẫn, trước hết cần hiểu thế nào là “lý luận”. Trong nhiều bài nói, bài viết của mình, Người đã đưa ra một số quan niệm về lý luận với những cách diễn đạt cụ thể. Trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Hồ Chí Minh viết: “Lý luận là đem thực tế trong lịch sử, trong kinh nghiệm, trong các cuộc tranh đấu, xem xét, so sánh thật kỹ lưỡng rõ ràng, làm thành kết luận. Rồi lại đem nó chứng minh với thực tế”; “Lý luận do kinh nghiệm cách mạng ở các nước và trong nước ta, do kinh nghiệm từ trước và kinh nghiệm hiện nay gom góp phân tích và kết luận những kinh nghiệm đó thành ra lý luận”. Hay trong Diễn văn khai mạc lớp học lý luận khóa I của Trường Nguyễn Ái Quốc ngày 7-9-1957, Người nói: “Lý luận là sự tổng kết những kinh nghiệm của loài người, là tổng hợp những tri thức về tự nhiên và xã hội tích trữ lại trong quá trình lịch sử”.
Từ khi có Đảng, Hồ Chí Minh vẫn luôn quan tâm đến việc đưa lý luận đến với đội ngũ cán bộ đảng viên. Ngay trong giai đoạn 1936-1939, Người đã chỉ rõ: “Phải tổ chức học tập có hệ thống chủ nghĩa Mác-Lênin để nâng cao trình độ văn hóa và chính trị cho các đảng viên”. Trong hoàn cảnh kháng chiến chống Pháp, Người khẳng định: “Học tập chủ nghĩa, dùi mài tư tưởng, nâng cao lý luận, chỉnh đốn tổ chức là những việc cần kíp của Đảng”. Trong điều kiện miền Bắc đã được giải phóng và đi những bước đầu tiên lên chủ nghĩa xã hội, từ chỗ chỉ ra rằng, bên cạnh những ưu điểm cơ bản, “Đảng ta cũng còn nhiều nhược điểm mà một trong những nhược điểm lớn là trình độ lý luận còn thấp kém”, Người tiếp tục khẳng định: “Chúng ta phải ra sức học tập chủ nghĩa Mác–Lênin, tăng cường giáo dục tư tưởng trong Đảng”. Với sự quan tâm sâu sắc của Người, Đảng ta đã mở các khoá huấn luyện nhằm đào tạo, bồi dưỡng cán bộ kịp thời phục vụ cho nhiệm vụ cấp bách và sự phát triển lâu dài của cách mạng. Đặc biệt, Người đã trực tiếp giảng dạy và tham gia giảng dạy nhiều khoá huấn luyện lý luận cho cán bộ.
Quan điểm về đào tạo, bồi dưỡng lý luận cho cán bộ của Hồ Chí Minh là một hệ thống tư tưởng sâu sắc và toàn diện. Người luôn quan tâm đến mục đích, nội dung, phương pháp dạy và học của các khoá huấn luyện lý luận.
Đào tạo, bồi dưỡng lý luận cho cán bộ là nhằm “nâng cao trình độ văn hóa và chính trị” cho đội ngũ tiên phong, thông qua đó nâng cao trình độ lý luận chính trị của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm “đảng là vấn đề cốt tử đầu tiên của cách mạng”; Đảng đó phải là một chính đảng vô sản, được tổ chức và hoạt động theo các nguyên tắc của V.I.Lênin; Đảng phải lấy chủ nghĩa Mác-Lênin làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hoạt động của mình. Chủ nghĩa Mác-Lênin là chiếc “cẩm nang thần kỳ” hướng dẫn tư duy và hành động của các đảng vô sản và tất cả những người cộng sản. Đây chính là nguyên tắc phương pháp luận, yếu tố quan trọng nhất tạo nên sự nhất quán cao trong tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề đào tạo, bồi dưỡng lý luận cho đội ngũ cán bộ.
Nội dung dạy và học lý luận chủ yếu là lý luận Mác-Lênin, nhưng theo Người, cái cốt lõi mà Đảng cần giáo dục và cán bộ cần nắm được là tinh thần, lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác–Lênin. Người viết: “Phải học tập tinh thần của chủ nghĩa Mác – Lênin; học tập lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác-Lênin để áp dụng lập trường, quan điểm và phương pháp ấy mà giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng của chúng ta”.
Hồ Chí Minh yêu cầu nội dung đào tạo phải phù hợp với yêu cầu của thực tiễn và đối tượng đào tạo. “Đường kách mệnh” là một mẫu mực về việc xác định nội dung đào tạo phù hợp với mục đích, đối tượng đào tạo. Đó là tác phẩm có những nội dung cơ bản nhất, tinh giản nhất về chủ nghĩa Mác–Lênin nhưng có khả năng chuyển tải những điều cần thiết nhất, đúng đắn nhất của học thuyết cho những thanh niên yêu nước Việt Nam, giúp họ nhận thức đúng con đường phát triển tất yếu của xã hội cũng như mục tiêu, phương pháp tiến hành cuộc cách mạng vô sản... ở Việt Nam, tạo cho họ khả năng chuyển từ lập trường yêu nước lên lập trường cộng sản chủ nghĩa. Xuất phát từ chỗ xác định đúng thực trạng trình độ lý luận của cán bộ ta trong những năm 30 còn rất thấp, nhiều người còn chưa hiểu rõ cách mạng dân chủ tư sản là gì, Hồ Chí Minh đã đề nghị Quốc tế cộng sản quan tâm đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ cách mạng Việt Nam những nội dung lý luận hết sức khiêm tốn, những tri thức tối cần thiết “để làm lý luận soi đường”, nhằm tạo điều kiện dễ dàng cho cán bộ ta tiến hành công tác. Trong giai đoạn chuẩn bị tiến tới cách mạng Tháng Tám năm 1945, Người yêu cầu chương trình huấn luyện phải bám sát mục đích thực tiễn là chuẩn bị cho khởi nghĩa giành chính quyền, vì vậy, nội dung chính trị phải đúng đắn, lời lẽ phải rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu, hợp ý với quần chúng, tránh tình trạng tham lam để người học nghe thấy hay mà không hiểu gì. Người chỉ rõ, cách đào tạo như vậy là phí công, phí của, vô ích.
Hồ Chí Minh yêu cầu việc tổ chức các lớp học phải chu đáo, khoa học; phải biết xắp xếp các lớp học hợp lý bao gồm những học viên có trình độ tương đối đồng đều, giáo viên phải đủ trình độ. Người phê phán lối mở lớp lung tung, nội dung chồng chéo hoặc tách rời nhau so với yêu cầu kiến thức cần trang bị cho một loại hình cán bộ. Theo Người, mở lớp nào phải ra lớp ấy, lựa chọn người dạy và người học cho cẩn thận.
Về phương pháp, Người yêu cầu học phải đi đôi với hành, lý luận phải gắn liền với thực tiễn, bao gồm thực tiễn công tác của người học và thực tiễn cách mạng nói chung. Người phê phán lối đào tạo lý luận không gắn liền với yêu cầu công tác của cán bộ, không thiết thực, học xong không dùng được. Người chỉ rõ: Nếu “chỉ đem lý luận khô khan nhét cho đầy óc họ. Rồi bày cho họ viết những chương trình, những hiệu triệu rất kêu. Nhưng đối với việc thực tế tuyên truyền, vận động, tổ chức, kinh nghiệm chỉ nói qua loa mà thôi. Thế là lý luận suông, vô ích”. Theo Người, trong lúc học lý luận phải nghiên cứu công việc thực tế, kinh nghiệm thực tế sao cho sau khi học, cán bộ có thể tự tìm ra phương hướng chính trị, tự xác định được nhiệm vụ, đảm đương được công việc do thực tiễn đặt ra, trở thành người cán bộ lãnh đạo và tổ chức giỏi. Đó là cách học lý luận thiết thực, có ích. Người chỉ rõ, học là để áp dụng vào việc làm, làm mà không có lý luận chẳng khác gì đi mò trong đêm, vừa chậm chạp vừa hay vấp ngã. Người phê phán những cán bộ lười học tập lý luận, lười suy nghĩ.
Một mặt đề cao vai trò quan trọng của lý luận, tầm quan trọng của công tác đào tạo, bồi dưỡng lý luận cho đội ngũ cán bộ đảng viên, mặt khác Hồ Chí Minh cũng chỉ rõ nguy cơ của bệnh tuyệt đối hóa lý luận, lý luận suông, bệnh giáo điều, sách vở và cả bệnh kinh nghiệm chủ nghĩa ở cán bộ ta, đồng thời chỉ ra nguyên tắc phương pháp luận cơ bản để đấu tranh khắc phục nguy cơ đó. Đáng chú ý là Người đã nhấn mạnh những tư tưởng ấy ngay trong thời kỳ đầu, khi mà Đảng và nhân dân ta tiến hành công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.
Khi bắt tay vào xây dựng chế độ mới, Hồ Chí Minh đã căn dặn cán bộ ta: “Muốn bớt đỡ mò mẫm, muốn bớt đỡ phạm sai lầm thì chúng ta phải học tập kinh nghiệm các nước anh em và vận dụng kinh nghiệm ấy một cách sáng tạo”. “Không chú trọng đến đặc điểm của dân tộc mình, trong khi học tập kinh nghiệm các nước anh em là phạm sai lầm nghiêm trọng, là phạm chủ nghĩa giáo điều”. Để khắc phục nguy cơ đó và cũng là để tìm ra cách thức tốt nhất để xây dựng đất nước, Người yêu cầu phải thực hiện nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn của chủ nghĩa Mác–Lênin. Người viết: “Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác–Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông”.
Đất nước ta đang trong một thời kỳ với những cơ hội phát triển mới nhưng cũng đầy khó khăn, thách thức, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên phải đi đầu trong thực hiện “bốn kiên định” mà Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đề ra. Để có được sự kiên định, vững vàng trên con đường xây dựng CNXH, không gì bằng việc xem trọng lý luận, ra sức học tập lý luận chính trị một cách thực sự, thực chất. Nâng cao nhận thức của mỗi cán bộ, đảng viên về vị trí, vai trò của công tác lý luận chính trị; coi trọng việc gắn lý luận với thực tiễn, tổng kết thực tiễn trong nhiệm vụ nghiên cứu lý luận và hoạt động của các cấp ủy đảng là những giải pháp cơ bản, góp phần xây dựng Đảng thực sự trong sạch, vững mạnh, có tâm, có tầm, có trí tuệ và đạo đức, đủ sức lãnh đạo đất nước ta tiến tới phồn vinh và hạnh phúc trong thời kỳ mới.
Th.s Nguyễn Tấn Tài – Giảng viên Tổ LLCT