Phần I: VƯỜN TREO BABYLON

Trên thế giới có rất nhiều bí ẩn chưa được lịch sử giải đáp. Một trong số đó là sự tồn tại và vị trí chính xác của Vườn Treo, được cho là được xây dựng ở Babylon cổ đại khoảng 2.500 năm trước.

Theo truyền thuyết, vườn treo Babylon là món quà đặc biệt của nhà vua Nabuchadnezzar (605-562 TCN) của vương triều Chaldean xứ Babylon tặng hoàng hậu được sủng ái là công chúa Amyitis xứ Medes để bà khuây khỏa nỗi nhớ quê hương. Amyitis đã cưới Nebuchadnezzar để tạo nên một liên minh giữa hai nước. Quê hương bà là một vùng đất xanh tươi với những núi non hùng vĩ, và bà coi vùng đất Lưỡng Hà (một vùng ở phía Tây nam Châu Á) bằng phẳng bị mặt trời thiêu đốt là buồn chán. Nhà vua quyết định tái tạo lại quê hương hoàng hậu bằng cách xây nên một vùng núi non nhân tạo bằng những vườn treo trên mái nhà.

Vườn treo Babylon dựng ngay cạnh cung điện nhà vua, bên bờ sông Euphrate thuộc lưu vực Lưỡng Hà, cách thành Baghdad, Iraq 50 km về phía nam.

Vườn có đủ hoa thơm, cỏ lạ, các loại cây quý hiếm được đưa về từ những vùng mà nhà vua đến xâm lược. Trong vườn treo có một hệ thống đài phun nước gồm hai bánh xe lớn liên kết với nhau bằng dây xích có gắn thùng gỗ. Khi bánh xe quay, dây xích và thùng nước cũng chuyển động đưa nước ở một cái bể phía dưới lên trên cao tưới nước cho cây.

Để tưới nước cho hoa và cây của khu vườn, các nô lệ phải luân phiên nhau đưa nước từ dòng sông Euphrates lên khu vườn. Nước được lấy từ 3 giếng có máy thuỷ lực quay với hệ thống gàu nước đưa lên cao chảy theo các rãnh thoai thoải tưới cho toàn khu vườn. Do vườn làm theo hướng gió nên hương thơm lan toả cả một vùng rộng lớn.

Mặc dù dấu vết của Vườn Treo vẫn chưa được tìm thấy nhưng ta biết về sự tồn tại của chúng qua các tác phẩm của các nhà sử học Hy Lạp cổ đại Herodotus, Strabo, Diodorus Siculus. Vì vậy, không thể phủ nhận sự thật về sự tồn tại của chúng, ngày nay các nhà khoa học tiếp tục tranh cãi về việc những khu vườn bí ẩn này có thể nằm ở đâu, ai đã tạo ra chúng và tại sao chúng lại biến mất mà không hề để lại dấu vết?

Văn bản đề cập sớm nhất về Vườn Treo được tìm thấy ở vị linh mục cổ xưa Berossus, người đến từ Babylon, sau này chuyển đến đảo Kos của Hy Lạp và để lại những ghi chú bằng tiếng Hy Lạp. Ông mô tả, Vườn Treo được xây dựng bởi vua Nebuchadnezzar II để an ủi nàng vợ của ông là Amyitis, người rất nhớ quê hương Media nhiều đồi núi xanh tươi (nay là Iran). Với mục đích này, các công trình kiến trúc bằng đá nhiều tầng đặc biệt đã được tạo ra, chứa đầy đất được mang từ vùng núi Media. Nó cũng trồng nhiều loại cây, dây leo được mang từ quê hương của Amyitis, đó là những loại cây thường không được tìm thấy ở các vùng khô cằn của Babylon. Vườn Treo là những bậc thang bằng đá cao mô phỏng núi non, trồng nhiều loài cây lớn và thực vật lạ. Chăm sóc cây trồng trong vườn, một hệ thống tưới tiêu đặc biệt đã được tạo ra và các tầng bậc thang khác nhau được lót bằng những vật liệu như sậy, nhựa đường… để nước tưới không thấm qua ruộng bậc thang.

Theo mô tả của các nhà sử học cổ đại, không thể đi bộ từ đầu này đến đầu kia của Vườn treo mà không bị mệt do độ dốc của các sườn dốc và sự chênh lệch độ cao của từng tầng trồng cây.

Mặc dù chưa có dấu vết nào của Vườn Treo được phát hiện, nhưng nhà khảo cổ học Đức Robert Koldewey, người nổi tiếng với những cuộc khai quật sâu về Babylon cổ đại, đã phát hiện ra một loạt căn phòng và mái vòm khác thường ở đó. Một trong số chúng chứa phần còn lại của một cái giếng, có thể là một phần của công trình ngầm để tưới cho những vườn hoa đã tồn tại một thời. Theo ghi chép của ông, những công trình kiến trúc này được vua Babylon Nebuchadnezzar II xây dựng vào thế kỷ VI TCN và nằm gần cung điện của ông ở Babylon.

Tuy nhiên, trong các nguồn sau này có đề cập đến thực tế là Vườn Treo tồn tại vào thế kỷ IV TCN và được xây dựng ở Nineveh. Thậm chí có những hình ảnh của Vườn Treo còn xuất hiện trên tấm phù điêu của Cung điện Ashurbanipal phía Bắc, hiện nằm trong Bảo tàng Anh ở London. Mặc dù cái này không loại trừ cái kia, nhưng có lẽ những khu vườn này là tiền thân của những khu vườn ở Babylon.

Hầu hết các nhà nghiên cứu đều đồng ý rằng những khu vườn khác thường này, được coi là một trong những kỳ quan của thế giới, không thực sự lơ lửng trên mặt đất. Có thể trong quá khứ đã có sự dịch sai từ kremastos trong tiếng Hy Lạp hoặc từ pensilis trong tiếng Latin, cả hai đều được dùng để mô tả những khu vườn có thể ám chỉ “trên ban công” hoặc “sân thượng”. Điều này có thể được xác nhận bằng bằng chứng của nhà sử học Hy Lạp Strabo, người vào thế kỷ I TCN đã mô tả các khu vườn là cấu trúc của các sân thượng hình vòm, chồng lên nhau và được hỗ trợ bởi các cột hình khối. Các nguồn cổ xưa khác cũng lưu ý rằng những khu vườn được trồng trên các bậc thang bằng đá và nằm dưới những mái vòm khổng lồ làm bằng đá cháy.

Vườn Treo còn có tên khác, chúng còn được gọi là Vườn Treo Babylon, được đặt theo tên của nhà cai trị Assyrian huyền thoại, người chịu trách nhiệm tái thiết Babylon vào thế kỷ IX TCN.

Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu nhưng vẫn chưa có sự đồng thuận giữa các nhà sử học và chuyên gia về việc Vườn Treo bí ẩn nằm ở đâu, hoặc liệu chúng có tồn tại hay không. Có lẽ lý do cho điều này là sự nhầm lẫn lâu dài dựa trên những lời khai khác nhau của các nhà sử học cổ đại.

Tiến sĩ Stephanie Dalley của Đại học Oxford dành hơn hai thập niên nghiên cứu Vườn Treo, xâu chuỗi các manh mối từ các văn bản cổ và giải mã chữ hình nêm, đã kết luận rằng những khu vườn này hoàn toàn không phải do người Babylon xây dựng mà là do những người hàng xóm và người Assyria, kẻ thù không đội trời chung của họ xây dựng. Xác nhận bổ sung cho giả thuyết này có thể là một bức phù điêu cổ từ Nineveh, được lưu trữ trong Bảo tàng Anh, nơi mô tả cung điện khu phức hợp Sennacherib và một khu vườn với cây cối treo trên các sân thượng và mái vòm.

Có rất nhiều bằng chứng văn bản và khảo cổ học về các khu vườn ở Nineveh, và bản thân thành phố này đôi khi còn được gọi là "Babylon cũ". Dù thế nào đi nữa, ngay cả khi giả thuyết Nineveh được chấp nhận thì vẫn không loại trừ khả năng Vườn Treo ở Babylon xuất hiện muộn hơn.

Vì vị trí của Vườn Treo vẫn chưa được xác định chính xác nên không thể đoán chính xác khi nào và bằng cách nào chúng không còn tồn tại. Có rất nhiều giả thuyết về vấn đề này, nhưng không có giả thuyết nào trong số đó có thể được gọi là đáng tin cậy.

Người ta tin rằng các khu vườn bắt đầu sụp đổ dần dần sau sự sụp đổ của Đế chế Babylon và cuối cùng bị phá hủy sau cuộc chinh phục Babylon của người Ba Tư. Nhưng có một truyền thuyết kể rằng Alexander Đại đế đã rất yêu Vườn Treo vốn đã bị bỏ hoang nhưng không mất đi vẻ huy hoàng của nó. Chúng khiến ông nhớ đến ngôi nhà của mình, thích dành thời gian ở đó, và đã trút hơi thở cuối cùng vào chúng.

Tuy nhiên, đến đầu thế kỷ II sau Công nguyên, do hậu quả của những cuộc chiến tranh bất tận, Babylon hoàn toàn rơi vào tình trạng suy tàn, bị phá hủy hoàn toàn cùng với các khu vườn, biến thành đống đổ nát.

Theo một truyền thuyết khác, Vườn Treo Babylon đã bị phá hủy bởi lũ lụt thường xuyên xảy ra ở Babylon do sông Euphrates tràn vào trong lũ lụt.

Ngoài ra còn có ghi chép kể cổ rằng vào thế kỷ I TCN, một trận động đất đã xảy ra ở Babylon, khiến những khu vườn tuyệt vời bị phá hủy.

Nhưng tất cả những điều đó hiện tại chỉ là giả định, có lẽ thời gian sẽ đến, công nghệ hiện đại sẽ cho phép chúng ta tìm hiểu thêm về Babylon, viên ngọc của thế giới cổ đại, và sẽ hé lộ bí mật 2.500 năm tuổi về Vườn Treo huyền thoại.

Trần Thị Diễm Trâm (Tổng hợp)