Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ số không chỉ là một công cụ kỹ thuật mà đã và đang trở thành một yếu tố định hình lại toàn bộ đời sống xã hội, kinh tế, văn hóa và đặc biệt là giáo dục. Việc học các môn lý luận chính trị – vốn mang tính hệ tư tưởng, trừu tượng và phản tỉnh – không nằm ngoài tác động sâu sắc ấy. Công nghệ số tạo ra những cơ hội mới nhưng cũng đặt ra không ít thách thức cho việc tiếp nhận, giảng dạy và vận dụng kiến thức lý luận chính trị vào đời sống thực tiễn.
1. Công nghệ số làm phong phú trải nghiệm học tập
Truyền thống, học lý luận chính trị chủ yếu dựa vào sách vở, bài giảng trực tiếp và ghi chép. Đây là những phương thức truyền thụ kiến thức một chiều, nhiều khi khô khan và khó hấp dẫn người học, đặc biệt là thế hệ sinh viên quen với môi trường số. Công nghệ số mở ra những phương thức truyền tải kiến thức đa dạng và sinh động.
- Hệ thống học trực tuyến (MOOCs, LMS)
Những nền tảng như Coursera, edX, Blackboard, Moodle, Canvas… cung cấp các khóa học lý luận chính trị trực tuyến với hệ thống bài giảng đa phương tiện, bài tập, diễn đàn thảo luận và đánh giá tự động. Người học có thể học tùy theo tiến độ cá nhân, truy cập tài liệu mọi lúc mọi nơi, giảm bớt áp lực về không gian và thời gian.
- Video giảng dạy và tài nguyên đa phương tiện
Thay vì chỉ đọc văn bản lý luận thuần túy, sinh viên có thể tiếp cận lý luận chính trị qua các video giảng dạy, hình ảnh, âm thanh, infographic, bản đồ tư duy tương tác. Những tài nguyên này giúp khái niệm trừu tượng trở nên cụ thể, dễ hình dung hơn.
- Mạng xã hội và cộng đồng học tập
Facebook, YouTube, Telegram, Zalo và các diễn đàn chuyên ngành trở thành không gian chia sẻ kiến thức, trao đổi quan điểm. Học viên có thể thảo luận, tranh luận, chia sẻ bài viết, phân tích hiện tượng chính trị – xã hội theo lăng kính lý luận, từ đó nâng cao năng lực phản biện.
2. Công nghệ số thay đổi vai trò của người dạy và người học
Công nghệ số không chỉ biến đổi phương tiện học tập mà còn làm thay đổi cấu trúc quan hệ giữa giảng viên và sinh viên.
- Người dạy trở thành người hướng dẫn, đồng hành
Thay vì đơn thuần truyền thụ kiến thức, giảng viên ngày nay cần đóng vai trò là người hướng dẫn, khai mở tư duy. Trong môi trường số, sinh viên có thể tự truy cập nguồn học liệu phong phú, do vậy việc của người dạy là giúp người học phân tích, nhận diện thông tin đúng – sai, gắn nội dung lý luận với bối cảnh thực tiễn.
- Người học chủ động hơn trong việc xây dựng kiến thức
Công nghệ số kích thích sự chủ động, tự học, tự tìm tòi. Người học không còn thụ động tiếp nhận kiến thức mà phải vận dụng kỹ năng tìm kiếm, sàng lọc, phân tích thông tin. Điều này đặc biệt quan trọng với các môn lý luận chính trị, nơi mà kỹ năng phản biện, lý giải và liên hệ thực tiễn là cốt lõi.
3. Tác động đến nội dung và phương pháp giảng dạy
Công nghệ số thúc đẩy đổi mới nội dung và phương pháp dạy học lý luận chính trị theo những hướng cơ bản sau:
- Học tập tích hợp, liên ngành
Các khóa học hệ thống có thể kết hợp lý luận chính trị với các lĩnh vực như truyền thông, công nghệ thông tin, xã hội học, tâm lý học… giúp người học nhận diện mối liên hệ giữa lý luận chính trị với các chuyển động xã hội và công nghệ.
- Phương pháp học tập tương tác
Với các công cụ như quiz trực tuyến, bài tập tương tác, mô phỏng hoặc thảo luận nhóm qua công cụ số, người học được tham gia vào quá trình tạo dựng kiến thức, không chỉ là ghi chép thụ động. Điều này tăng cường sự gắn kết với nội dung, nâng cao hiệu quả học tập.
- Đánh giá học tập đa dạng
Trước đây, đánh giá chủ yếu dựa vào bài kiểm tra viết. Công nghệ số mở rộng hình thức đánh giá – từ bài thuyết trình trực tuyến, dự án nhóm, diễn đàn thảo luận đến phản hồi tự động. Điều này giúp đánh giá năng lực toàn diện hơn, đặc biệt là tư duy phản biện, khả năng trình bày và ứng dụng kiến thức.
4. Thách thức đặt ra từ công nghệ số
Bên cạnh những cơ hội, công nghệ số cũng đem lại không ít thách thức khi áp dụng vào học lý luận chính trị:.
- Nguy cơ thông tin sai lệch, nông cạn
Mạng xã hội và Internet là kho dữ liệu khổng lồ nhưng không phải tất cả đều chính xác, có kiểm chứng. Với các khái niệm lý luận chính trị, nếu học viên dựa vào nguồn thông tin thiếu độ tin cậy có thể dẫn đến hiểu sai, xuyên tạc. Điều này đòi hỏi năng lực đánh giá nguồn thông tin ngày càng cao.
- Sự phân tâm và thiếu tập trung
Môi trường số dễ gây phân tâm bởi quảng cáo, mạng xã hội, thông báo… khiến việc tập trung vào nội dung học tập sâu – vốn cần sự suy ngẫm – trở nên khó khăn hơn. Lý luận chính trị đòi hỏi tư duy sâu sắc, phân tích phức tạp, điều này có thể bị ảnh hưởng nếu người học chỉ tiếp thu bề mặt.
- Khoảng cách số và năng lực sử dụng công nghệ
Không phải người học nào cũng có điều kiện tiếp cận công nghệ số đồng đều. Khoảng cách số giữa thành thị – nông thôn, giữa nhóm giàu – nghèo có thể làm rõ thêm bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục. Đồng thời, không phải giảng viên nào cũng được trang bị kỹ năng số để dạy học hiệu quả trên nền tảng mới.
5. Kết nối công nghệ số với bản chất lý luận chính trị
Điều quan trọng không chỉ là sử dụng công nghệ số như một công cụ mà cần đặt nó trong mối quan hệ biện chứng với bản chất của lý luận chính trị:
- Tăng cường tư duy phản biện
Lý luận chính trị không phải là một tập hợp các nguyên lý cố định, mà là quá trình tư duy phản ánh, soi chiếu thực tiễn. Công nghệ số có thể giúp người học tiếp cận đa chiều các quan điểm, từ đó phát triển tư duy phản biện – điều tối quan trọng cho một công dân chính trị có nhận thức.
- Gắn lý thuyết với thực tiễn xã hội số
Xã hội đang được số hóa sâu rộng – từ chính phủ điện tử, truyền thông xã hội đến dữ liệu lớn (big data) và trí tuệ nhân tạo. Lý luận chính trị cần giải thích không chỉ các cấu trúc quyền lực truyền thống mà cả những dạng thức quyền lực mới, cách mạng công nghệ tạo ra. Việc học và giảng dạy cần chú trọng khai thác mối liên hệ ấy.
6. Hướng đi tương lai
Để khai thác tối đa lợi ích và giảm thiểu tiêu cực của công nghệ số đối với học lý luận chính trị, cần chú trọng:
Kết luận
Công nghệ số đã, đang và sẽ tiếp tục tái cấu trúc cách thức chúng ta học tập, tư duy và hành động. Với các môn lý luận chính trị – vốn là nền tảng cho sự hiểu biết về xã hội, quyền lực và công dân – tác động của công nghệ số vừa là cơ hội để mở rộng kiến thức, nâng cao tương tác, vừa là thách thức đòi hỏi sự chọn lọc, phản biện và sáng tạo. Người giảng dạy và người học cần không ngừng thích nghi, vận dụng công nghệ một cách có định hướng, kết hợp với tinh thần phản tỉnh để xây dựng tri thức không chỉ đúng mà còn sâu sắc và có trách nhiệm với đời sống xã hội.
Th.s Trần Thị Dung – Giảng viên Bộ môn LLCT