Hồ Chí Minh là nhà cách mạng kiệt xuất, người sáng lập và lãnh đạo cách mạng Việt Nam, có tư duy kinh tế tiến bộ, phù hợp với hoàn cảnh và đặc điểm của đất nước. Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề kinh tế luôn được coi trọng, và một trong những nội dung nổi bật là quan điểm của Người về vai trò của kinh tế tư nhân trong quá trình phát triển đất nước. Tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế tư nhân không tách rời khỏi mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Người không cực đoan bài trừ kinh tế tư nhân, mà ngược lại, luôn nhấn mạnh tính thực tiễn, linh hoạt và cần thiết của thành phần kinh tế này trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể.
Kinh tế tư nhân là một bộ phận hợp pháp của nền kinh tế dân tộc. Ngay sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Hồ Chí Minh đã khẳng định cần phát triển nền kinh tế nhiều thành phần. Trong “Thư gửi giới công thương Việt Nam” (tháng 10 năm 1945), Người viết: “Chính phủ và tôi sẽ tận tâm giúp giới công thương trong công cuộc kiến thiết này. Một điều chắc chắn là: giới công thương thịnh thì nước nhà thịnh”. Quan điểm này thể hiện rõ sự trân trọng của Hồ Chí Minh đối với giới tư sản dân tộc và thành phần kinh tế tư nhân. Người không đặt nặng ý thức hệ máy móc mà coi trọng lợi ích dân tộc và yêu cầu thực tiễn của đất nước.
Kinh tế tư nhân gắn với lợi ích dân tộc và tiến bộ xã hội. Hồ Chí Minh luôn đề cao tinh thần yêu nước của giới tư sản dân tộc, cho rằng nếu họ cùng hướng về mục tiêu độc lập dân tộc và phục vụ lợi ích nhân dân thì cần được khuyến khích phát triển. Người từng nói: “Làm giàu là chính đáng nếu của cải ấy làm ra bằng sức lao động chân chính và phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân”. Điều này thể hiện rõ ràng rằng Hồ Chí Minh không kỳ thị việc làm giàu của cá nhân nếu điều đó không đi ngược lại lợi ích chung.
Kinh tế tư nhân có thể được tổ chức, định hướng để phục vụ sự nghiệp cách mạng. Hồ Chí Minh chủ trương không loại bỏ kinh tế tư nhân một cách cưỡng bức. Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc sau 1954, Người chủ trương cải tạo kinh tế tư nhân một cách ôn hòa, từng bước đưa họ vào con đường xã hội chủ nghĩa thông qua hình thức hợp tác hóa, công tư hợp doanh. Người thường nhấn mạnh: “Không phải quốc hữu hóa là bóc lột, mà phải giúp họ hiểu và tự nguyện đi theo con đường xã hội chủ nghĩa”.
Sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế tư nhân trong đường lối của Đảng.
Trong giai đoạn đầu sau Cách mạng Tháng Tám, Đảng và Chính phủ lâm thời đã thể hiện tinh thần Hồ Chí Minh khi khuyến khích giới công thương và kinh tế tư nhân tham gia vào công cuộc kiến thiết đất nước. Việc cho phép kinh tế tư nhân hoạt động, cùng với phát triển kinh tế quốc doanh, phản ánh quan điểm kinh tế hỗn hợp, gắn với tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế nhiều thành phần.
Tuy nhiên, do ảnh hưởng của mô hình kinh tế tập trung bao cấp, trong giai đoạn 1960–1985, kinh tế tư nhân bị thu hẹp đáng kể. Dù vậy, Hồ Chí Minh vẫn nhấn mạnh sự cần thiết phải cải tạo kinh tế tư nhân một cách hòa bình, có bước đi phù hợp, tránh cưỡng bức, máy móc. Tinh thần đó được vận dụng phần nào trong chính sách cải tạo công thương nghiệp tư bản tư doanh ở miền Nam sau 1975.
Từ Đại hội VI (1986), Đảng đã đổi mới tư duy kinh tế, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Đây là bước ngoặt lớn, thể hiện sự vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện mới. Đại hội VI khẳng định: “Cần phát huy các thành phần kinh tế, trong đó có kinh tế tư nhân, dưới sự quản lý của Nhà nước và định hướng xã hội chủ nghĩa.” Tư tưởng này tiếp tục được phát triển và nhấn mạnh qua các kỳ Đại hội Đảng tiếp theo, đặc biệt từ Đại hội IX (2001), khi Đảng chính thức công nhận kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng của nền kinh tế quốc dân.
Đến Đại hội XIII (2021), Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh: “Phát triển mạnh mẽ kinh tế tư nhân thật sự trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế, khuyến khích, tạo điều kiện thuận lợi để kinh tế tư nhân phát triển nhanh, bền vững.”
Các chủ trương, chính sách cụ thể đã được ban hành để tạo hành lang pháp lý cho kinh tế tư nhân phát triển như: Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư; Chính sách hỗ trợ khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo; Cải cách thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh. Việc hình thành các tập đoàn tư nhân lớn như Vingroup, Thaco, Masan, FPT… là minh chứng rõ ràng cho sự thành công trong vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế tư nhân mang giá trị thực tiễn sâu sắc và có tính định hướng lâu dài. Người luôn xem trọng vai trò của kinh tế tư nhân trong từng giai đoạn cụ thể, không áp đặt ý thức hệ cứng nhắc mà vận dụng một cách linh hoạt nhằm đạt mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”. Trong bối cảnh hội nhập và phát triển hiện nay, việc tiếp tục nghiên cứu, vận dụng và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế tư nhân là hết sức cần thiết để góp phần đưa đất nước phát triển bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Th.s Nguyễn Tấn Tài – Giảng viên Tổ LLCT