Trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng của khu vực Đông Nam Á, nguy cơ suy thoái môi trường và mất mát đa dạng sinh học ngày càng gia tăng. Trước thực trạng đó, Hiệp định ASEAN về Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên, được ký ngày 9 tháng 7 năm 1985 tại Kuala Lumpur (Malaysia), đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong nỗ lực bảo vệ môi trường sống, tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái của các quốc gia thành viên. Văn kiện này không chỉ mang ý nghĩa pháp lý mà còn thể hiện cam kết chung của ASEAN đối với mục tiêu phát triển bền vững trong dài hạn.

Hiệp định gồm nhiều chương, trong đó Chương II và Điều 4 - Điều 5 được xem là cốt lõi, đề cập trực tiếp đến các quy định liên quan đến bảo tồn loài và hệ sinh thái.

1. Khai thác tài nguyên sinh học một cách bền vững (Điều 4).

Các quốc gia thành viên ASEAN cam kết thiết lập kế hoạch quản lý dựa trên nghiên cứu khoa học đối với các loài có giá trị khai thác, đồng thời ban hành hệ thống giấy phép để kiểm soát chặt chẽ hoạt động này. Những hoạt động khai thác mang tính hủy diệt hoặc gây rối loạn sinh thái bị nghiêm cấm, bao gồm cả việc đánh bắt không chọn lọc hay sử dụng công cụ gây nguy cơ tuyệt chủng cục bộ. Ngoài ra, hiệp định cũng quy định việc điều chỉnh hoạt động khai thác theo mùa vụ, khu vực sinh học quan trọng, và cho phép áp dụng biện pháp khôi phục quần thể loài, như thả nuôi, phục hồi môi trường sống và kiểm soát buôn bán cá thể hoặc sản phẩm từ loài đó.

2. Bảo vệ loài nguy cấp và đặc hữu (Điều 5).

Hiệp định quy định rõ ràng về trách nhiệm của các quốc gia thành viên trong việc bảo vệ các loài đang bị đe dọa và loài đặc hữu, được liệt kê trong Phụ lục I. Cụ thể, việc khai thác những loài này bị nghiêm cấm, trừ trường hợp đặc biệt được cấp phép bởi cơ quan có thẩm quyền. Các quốc gia cũng phải bảo vệ môi trường sống của các loài quý hiếm, đưa các khu vực quan trọng vào hệ thống bảo tồn chính thức, và thực hiện các biện pháp phục hồi quần thể, nâng cao nhận thức cộng đồng và kiểm soát buôn bán trái phép.

Hiệp định năm 1985 có vai trò như một khuôn khổ pháp lý khu vực đầu tiên của ASEAN trong lĩnh vực bảo tồn thiên nhiên, đặt nền móng cho các hành động phối hợp giữa các quốc gia thành viên. Nó thể hiện sự thừa nhận rằng phát triển kinh tế không thể tách rời khỏi trách nhiệm bảo vệ môi trường. Đặc biệt, việc nhấn mạnh bảo vệ loài đặc hữu và quản lý khai thác dựa trên khoa học cho thấy ASEAN đang từng bước hướng tới quản trị sinh thái theo tiêu chuẩn quốc tế.

Không những thế, hiệp định cũng mở ra cơ hội hợp tác xuyên biên giới, nâng cao năng lực quản lý tài nguyên thiên nhiên, và đóng vai trò quan trọng trong các chương trình như ASEAN Heritage Parks sau này. Những cam kết này phản ánh tinh thần đoàn kết và nhận thức chung của ASEAN trước các thách thức toàn cầu về môi trường.

Hiệp định ASEAN về Bảo tồn Thiên nhiên và Tài nguyên Thiên nhiên năm 1985 là một dấu mốc đáng ghi nhớ trong tiến trình xây dựng một cộng đồng ASEAN bền vững và có trách nhiệm. Với tầm nhìn dài hạn, các nguyên tắc được đề ra trong hiệp định không chỉ mang giá trị hiện thời mà còn đóng vai trò định hướng cho những chính sách môi trường tương lai trong khu vực. Việc thực thi nghiêm túc và cập nhật liên tục nội dung hiệp định sẽ giúp bảo vệ hệ sinh thái, duy trì đa dạng sinh học và tạo điều kiện cho sự phát triển hài hòa giữa con người và thiên nhiên tại Đông Nam Á.

                                                               Nguyễn Thanh Sinh

                                                Khoa Quan hệ Quốc tế & Quan hệ Công chúng