Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo là một dạng quản lý xã hội đặc biệt của Nhà nước, mang tính quyền lực nhà nước, sử dụng pháp luật và chính sách tín ngưỡng, tôn giáo để điều chỉnh hành vi của cá nhân, tổ chức trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo do các cơ quan quản lý nhà nước thực hiện, nhằm phục vụ Nhân dân, đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo, duy trì sự ổn định và phát triển bền vững của xã hội và đất nước, tổ chức bộ máy quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo

Thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tôn giáo, Bộ Nội vụ (trực tiếp là Ban Tôn giáo Chính phủ) và hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo các cấp đã tham mưu cho Đảng, Nhà nước, cấp ủy và chính quyền các cấp chỉ đạo, đẩy mạnh các mặt công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo, góp phần thực hiện có hiệu quả quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo; đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của mọi người dân; đảm bảo các hoạt động tôn giáo diễn ra trong khuôn khổ pháp luật; từng bước phát huy được những mặt tích cực, hạn chế những mặt tiêu cực của hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo... thể hiện qua một số kết quả nổi bật sau:

Thứ nhất, tham mưu với Đảng, Nhà nước từng bước xây dựng, hoàn thiện, đổi mới chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo phù hợp với thực tiễn.

Chủ động phối hợp với các bộ, ngành liên quan tích cực tham mưu với Đảng, Nhà nước ban hành nhiều chủ trương, chính sách lớn về tín ngưỡng, tôn giáo như: Nghị quyết số 24/NQ-TW ngày 16/10/1990 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác tôn giáo trong tình hình mới; Nghị quyết số 25-NQ/TW ngày 12/3/2003 của Hội nghị Trung ương lần thứ bảy, khóa IX về công tác tôn giáo; Chỉ thị số 18-CT/TW ngày 10/01/2018 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 25-NQ/TW. Trong đó, Nghị quyết số 25-NQ/TW là văn bản đầu tiên của Đảng ta về công tác tôn giáo được phổ biến, quán triệt rộng rãi đến từng cán bộ, đảng viên và mọi tầng lớp nhân dân, là dấu mốc quan trọng và nền tảng chính sách đối với tín ngưỡng, tôn giáo.

Việc thể chế hóa, cụ thể hóa quan điểm, đường lối của Đảng về tín ngưỡng, tôn giáo, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế, chính sách về tín ngưỡng, tôn giáo đã và đang được hoàn thiện để phù hợp với thực tiễn. Thể chế đường lối, quan điểm của Đảng về công tác tín ngưỡng, tôn giáo trong tình hình mới, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo cũng không ngừng được xây dựng, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện, vừa phải thể hiện được tinh thần đổi mới của Đảng, vừa đảm bảo tương thích với luật pháp quốc tế mà Việt Nam đã ký kết hoặc gia nhập. Trong 20 năm qua, đã có khoảng gần 100 văn bản pháp luật có nội dung điều chỉnh về tín ngưỡng, tôn giáo được ban hành, điển hình như: Hiến pháp năm 2013; Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo; Nghị định số 22/2005/NĐ-CP ngày 01/3/2005 Hướng dẫn thi hành một số điều của pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo; Nghị định số 92/2012/NĐ-CP ngày 08/11/2012 Quy định chi tiết và biện pháp thi hành Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo; Chỉ thị số 01/2005/CT-TTg ngày 04/02/2005 Về một số công tác đối với đạo tin lành; Chỉ thị số 1940/CT- TTg ngày 31/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ Về nhà, đất liên quan đến tôn giáo; Luật tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016 và Nghị định số 162/2017/NĐ-CP ngày 30/12/2017 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo; Nghị định số 95/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Tín ngưỡng, tôn giáo…

Thứ hai, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo, đưa pháp luật tín ngưỡng, tôn giáo vào cuộc sống và thực hiện quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo bằng pháp luật.

Để pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo đi vào cuộc sống và thực hiện quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo bằng pháp luật, thời gian qua, Bộ Nội vụ đã chỉ đạo Ban Tôn giáo Chính phủ và ngành Quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo các địa phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo. Quan tâm chú trọng đổi mới về nội dung, nâng cao chất lượng công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật với nhiều hình thức, như: biên soạn, phát hành tài liệu phổ biến, giáo dục pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo; tổ chức hội nghị phổ biến pháp luật cho cán bộ làm công tác tôn giáo trong hệ thống chính trị và chức sắc, chức việc, nhà tu hành, tín đồ; phối hợp xây dựng phim, phóng sự chuyên đề phát sóng trên Đài truyền hình quốc gia để thông tin tới bạn bè thế giới và kiều bào Việt Nam ở nước ngoài hiểu về chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ta luôn nhất quán tôn trọng và đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của mọi người dân; góp phần nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của đồng bào có đạo, củng cố niềm tin trong chức sắc, tín đồ tôn giáo đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

Thứ ba, tổ chức triển khai có hiệu quả chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo.

Ban Tôn giáo Chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo các cấp đã chủ động hướng dẫn, đưa các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo đi vào nề nếp, ổn định, tuân thủ pháp luật; hướng dẫn các tổ chức tôn giáo tổ chức hội nghị, đại hội theo đúng Hiến chương, điều lệ các tổ chức tôn giáo và quy định của pháp luật; tập trung giải quyết các kiến nghị, nhu cầu chính đáng của tổ chức, cá nhân tôn giáo; khuyến khích tôn giáo tham gia các hoạt động xã hội, từ thiện nhân đạo, giúp đỡ đồng bào gặp khó khăn tại vùng sâu, vùng xa; tích cực hưởng ứng các phong trào thi đua yêu nước, vì cộng đồng, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Với chính sách tự do tín ngưỡng, tôn giáo đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, đông đảo chức sắc, chức việc, tín đồ các tôn giáo đã phát huy truyền thống yêu nước, gắn bó, đồng hành cùng dân tộc; đoàn kết, tích cực tham gia phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng và củng cố quốc phòng, bảo đảm an ninh, trật tự... góp phần làm nên những thành tựu to lớn trong công cuộc đổi mới.

Công tác phối hợp đấu tranh chống lợi dụng hoạt động tôn giáo, gây chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc được tăng cường. Ban Tôn giáo Chính phủ và cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo chủ động phối hợp với các bộ, ban, ngành và địa phương liên quan thống nhất các phương án đồng bộ, vận động quần chúng đấu tranh chống các hoạt động lợi dụng tôn giáo để gây rối làm mất ổn định chính trị, an ninh trật tự; nắm tình hình an ninh trong tôn giáo, nhất là trong đồng bào dân tộc thiểu số, đấu tranh với các nhóm, cá nhân cực đoan lợi dụng tôn giáo để hoạt động chống phá Đảng, Nhà nước; các vấn đề về “tà đạo”, “đạo lạ”...

Thứ tư, công tác đối ngoại tôn giáo và đấu tranh nhân quyền được chú trọng, triển khai thực hiện đúng nguyên tắc góp phần khẳng định chính sách tôn trọng và đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam.

Cơ quan quản lý nhà nước về tôn giáo đã tích cực phối hợp thúc đẩy ngoại giao nhân dân; chủ động hướng dẫn các tổ chức tôn giáo tham gia các diễn đàn tôn giáo thế giới và khu vực phù hợp với đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước, nâng cao vị thế của các tổ chức tôn giáo ở Việt Nam. Hoạt động quốc tế của các tôn giáo Việt Nam đa dạng, phong phú, số lượng đoàn trong nước và nước ngoài đi, đến để nghiên cứu, tìm hiểu về tình hình tôn giáo ngày càng tăng. Quan hệ giữa Việt Nam và Tòa thánh Vatican đã có tiến triển mới, các cuộc đàm phán giữa hai bên đã thu nhiều kết quả tích cực, thống nhất chủ trương nâng cấp từ Đặc phái viên không thường trú lên Đại diện thường trú tại Việt Nam.

Công tác đối thoại với các đại sứ quán, các tổ chức quốc tế và các cơ quan truyền thông nước ngoài được Ban Tôn giáo Chính phủ tăng cường nhằm cung cấp thông tin về tình hình tôn giáo và chính sách tôn giáo của Việt Nam, tranh thủ các đối tác là bạn bè ủng hộ Việt Nam, đấu tranh chống lại những luận điệu bài xích, xuyên tạc của các tổ chức, cá nhân thiếu thiện chí về các vấn đề dân chủ, nhân quyền và tự do tôn giáo của Việt Nam. Đặc biệt là đã tổ chức thành công Đoàn Công tác liên ngành và chức sắc đại diện các tôn giáo đi Hòa Kỳ để đấu tranh nhân quyền, vận động Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đưa Việt Nam ra khỏi “danh sách theo dõi đặc biệt - SWL”.

Thứ năm, công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo được đẩy mạnh.

Hàng năm, Ban Tôn giáo Chính phủ đã thành lập nhiều đoàn thanh tra chuyên ngành và kiểm tra thực hiện pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo; tiếp nhiều lượt công dân đến khiếu nại, kiến nghị; tiếp nhận và xử lý hàng nghìn đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh. Đồng thời, hướng dẫn các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương triển khai kế hoạch kiểm tra tình hình thi hành pháp luật và thực hiện pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo. Nhiều kiến nghị, phản ánh liên quan đến tôn giáo được xem xét, giải quyết kịp thời, thỏa đáng, đúng pháp luật, đã giảm được tình trạng khiếu kiện đông người, kéo dài, vượt cấp, tạo lòng tin của người dân đối với cơ quan nhà nước, góp phần đảm bảo an ninh, trật tự an toàn xã hội.

Thứ sáu, công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu khoa học được duy trì thường xuyên, làm cơ sở đề xuất, tham mưu xây dựng chính sách, pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo.

Tổ chức thực hiện nhiều đề án, dự án lớn được Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao, như Đề án “Chính sách tổng thể về tín ngưỡng, tôn giáo ở nước ta”; Đề án “Tiếp tục hỗ trợ cho các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng của cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, tạo điều kiện để kiều bào được tham gia các sinh hoạt tôn giáo, tín ngưỡng trong nước”; Đề án “Tín ngưỡng và quản lý nhà nước đối với hoạt động tín ngưỡng”; Đề án “Nghiên cứu, đánh giá tổng thể về đạo Cao Đài và đề xuất chủ trương, giải pháp trong công tác quản lý nhà nước”; Dự án “Đạo Tin lành và ảnh hưởng của đạo Tin lành đối với xã hội Việt Nam - những vấn đề đặt ra trong công tác đối với đạo Tin lành giai đoạn 2016 - 2020”… Các đề án, dự án đã phục vụ kịp thời, có hiệu quả công tác quản lý nhà nước về tôn giáo.

Thứ bảy, tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tín ngưỡng, tôn giáo.

Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tôn giáo được quan tâm triển khai, thực hiện góp phần nâng cao trình độ, kỹ năng nghiệp vụ công tác tôn giáo cho đội ngũ cán bộ, công chức trong hệ thống chính trị. Công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ công tác cho cán bộ làm công tác tôn giáo được tăng cường một bước bằng việc thực hiện theo Quyết định 83/2007/QĐ-TTg ngày 08 tháng 6 năm 2007 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt “Đề án đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác tôn giáo và cán bộ, công chức quản lý nhà nước về tôn giáo”. Trước yêu cầu mới của công tác tôn giáo, ngày 09 tháng 12 năm 2017 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 174/QĐ-TTg, Quyết định phê duyệt  “Đề án bồi dưỡng cán bộ, công chức làm công tác tôn giáo giai đoạn 2017-2020”.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo hiện nay vẫn còn một số tồn tại, hạn chế như sau: (1) Công tác tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo…; (2) công tác quản lý nhà nước về đất đai, xây dựng có nơi, có lúc vẫn còn thiếu chặt chẽ dẫn đến việc xây dựng, sửa chữa công trình không phép, sai phép; tình trạng tình trạng mua bán, sang nhượng trái phép đất đai, đơn thư kiến nghị, khiếu nại “đòi lại” cơ sở về nhà, đất liên quan đến tôn giáo vẫn còn xảy ra; vẫn còn nhiều vụ việc phức tạp liên quan đến tôn giáo còn tồn đọng, kéo dài, chưa được tập trung giải quyết dứt điểm; (3) công tác quản lý, nắm bắt, trao đổi thông tin và phối hợp giải quyết một số tình hình tôn giáo phức tạp, phát sinh ở một số địa phương còn thiếu chặt chẽ, chưa hiệu quả; (4) công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo còn chưa thống nhất, có nơi thì quá khắt khe, có nơi thì lại buông lỏng; có nơi, có lúc còn lúng túng, bị động; (5) công tác đấu tranh, xử lý đối với hoạt động sai phạm của các đối tượng cực đoan trong tôn giáo, các loại hình tín ngưỡng, tôn giáo mới, “tà đạo”, “đạo lạ” còn thiếu hiệu quả, gây khó khăn trong công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo; hoạt động của các hiện tượng tôn giáo mới, hiện tượng liên quan đến tín ngưỡng, tâm linh đang diễn biến phức tạp, tiềm ẩn an ninh trật gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước; (6) hoạt động tôn giáo trên không gian mạng diễn ra sôi động nhưng rất khó quản lý và tiềm ẩn phức tạp về an ninh, trật tự; (7) công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động tôn giáo của người nước ngoài ở Việt Nam chưa hiệu quả.../.

Th.S Hoàng Thị Kim Oanh – Bộ môn Lý luận chính trị