Trong lịch sử tư tưởng nhân loại, C.Mác và Ph.Ăngghen là hai nhà tư tưởng vĩ đại đã để lại dấu ấn sâu đậm trong nhiều lĩnh vực, trong đó có kinh tế chính trị học. Những công trình nghiên cứu của họ không chỉ đặt nền móng cho học thuyết kinh tế chính trị Mácxít mà còn tạo cơ sở lý luận cho phong trào công nhân quốc tế và sự phát triển của chủ nghĩa xã hội khoa học.

Một trong những đóng góp quan trọng nhất của C.Mác là việc phát hiện ra quy luật giá trị thặng dư – hòn đá tảng trong học thuyết kinh tế chính trị Mácxít. Qua tác phẩm kinh điển Tư bản, Mác đã chứng minh rằng nguồn gốc thực sự của lợi nhuận trong nền sản xuất tư bản chủ nghĩa là giá trị thặng dư do người lao động tạo ra nhưng không được trả công. Khám phá này đã bóc trần bản chất bóc lột trong quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa, từ đó đặt ra vấn đề cải tạo xã hội theo hướng công bằng và tiến bộ hơn.

Cùng với C.Mác, Ph.Ăngghen không chỉ là người bạn chiến đấu thân thiết mà còn là nhà tư tưởng có đóng góp quan trọng vào việc hệ thống hóa, phổ biến và phát triển lý luận kinh tế chính trị Mácxít. Các tác phẩm như Tình cảnh giai cấp công nhân ở Anh hay Chống Đuyrinh đã góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa kinh tế, xã hội và đấu tranh giai cấp.

C.Mác và Ph.Ăngghen đã vận dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử vào phân tích các hiện tượng kinh tế – xã hội, từ đó đưa ra những quy luật vận động khách quan của nền sản xuất xã hội. Họ không xem kinh tế chính trị là một khoa học thuần túy mà gắn liền nó với cuộc đấu tranh giải phóng giai cấp công nhân, vì một xã hội không còn áp bức, bóc lột.

Những tư tưởng của Mác và Ăngghen đã vượt qua thời đại của họ, tiếp tục ảnh hưởng sâu rộng đến lý luận và thực tiễn cách mạng của nhiều quốc gia trên thế giới. Đặc biệt, trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, việc nhìn lại và vận dụng sáng tạo những giá trị cốt lõi trong học thuyết kinh tế chính trị Mácxít là hết sức cần thiết, nhằm tìm ra con đường phát triển bền vững, công bằng và nhân văn hơn cho nhân loại.

C.Mác và Ph.Ăngghen với những đóng góp to lớn cho sự phát triển của kinh tế chính trị

Một trong những điểm đột phá trong tư tưởng kinh tế chính trị của Mác và Ăngghen là việc xác lập lập trường khoa học và cách mạng trong phân tích kinh tế xã hội. Trái ngược với kinh tế chính trị tư sản – thường né tránh hoặc che đậy bản chất bóc lột của chế độ tư bản – Mác và Ăngghen đã dũng cảm đặt ra câu hỏi cốt lõi: Ai là người tạo ra của cải xã hội, và ai là người chiếm đoạt nó?

Bằng việc kế thừa có phê phán các tư tưởng của Adam Smith và David Ricardo – những đại diện tiêu biểu của kinh tế chính trị cổ điển Anh – C.Mác đã phát triển học thuyết lao động về giá trị theo một cách sâu sắc hơn, từ đó chỉ ra rằng lao động trừu tượng chính là nguồn gốc của giá trị hàng hóa. Trên cơ sở đó, ông xây dựng luận điểm trung tâm của mình về giá trị thặng dư, qua đó chỉ rõ cơ chế bóc lột trong quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.

Đặc biệt, Mác không chỉ dừng lại ở phân tích kinh tế thuần túy, mà còn đặt nó vào trong quá trình vận động lịch sử của các hình thái kinh tế – xã hội. Ông cho rằng lịch sử loài người là lịch sử của các cuộc đấu tranh giai cấp, trong đó mỗi hình thái kinh tế đều mang trong nó những mâu thuẫn nội tại không thể hóa giải, dẫn đến sự thay thế bằng một hình thái khác tiến bộ hơn. Chính vì vậy, Mác và Ăngghen khẳng định rằng chủ nghĩa tư bản không phải là đỉnh cao cuối cùng của lịch sử, mà sẽ bị thay thế bởi chủ nghĩa xã hội – nơi người lao động thực sự làm chủ quá trình sản xuất và phân phối.

Ph.Ăngghen, với tư cách là người đồng sáng lập chủ nghĩa Mác, cũng có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển lý luận kinh tế chính trị, đặc biệt là trong việc cụ thể hóa các quy luật vận động của kinh tế tư bản và phê phán các lý thuyết kinh tế phiến diện. Ông còn là người có công lớn trong việc biên tập và xuất bản các tập sau của Tư bản sau khi Mác qua đời, đảm bảo tính toàn vẹn và hệ thống của bộ tác phẩm đồ sộ này.

Những tư tưởng của Mác và Ăngghen không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn mang tính hành động cách mạng, định hướng cho phong trào công nhân quốc tế, tiêu biểu là việc thành lập Quốc tế I (1864) và sự ra đời của nhiều đảng cộng sản, công nhân trên toàn thế giới. Tư tưởng kinh tế chính trị Mácxít đã trở thành nền tảng lý luận cho công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Ngày nay, trong bối cảnh thế giới đối mặt với nhiều khủng hoảng như bất bình đẳng gia tăng, xung đột lợi ích, và các vấn đề phát triển bền vững, việc trở lại và tái khám phá những giá trị cốt lõi trong tư tưởng kinh tế chính trị của C.Mác và Ph.Ăngghen không chỉ là nhu cầu lý luận, mà còn là đòi hỏi thực tiễn nhằm hướng đến một xã hội công bằng, dân chủ và nhân văn hơn.

Giá trị thời đại của tư tưởng Mác – Ăngghen trong bối cảnh hiện nay

Dù đã hơn 150 năm trôi qua kể từ khi C.Mác và Ph.Ăngghen xây dựng nên nền tảng học thuyết kinh tế chính trị Mácxít, nhưng những tư tưởng cốt lõi của họ vẫn cho thấy sức sống bền bỉ và giá trị thực tiễn sâu sắc trong bối cảnh thế giới hiện đại.

Trước hết, trong thời đại toàn cầu hóa – khi các quốc gia, nền kinh tế và doanh nghiệp gắn kết chặt chẽ với nhau qua mạng lưới sản xuất – tiêu dùng xuyên quốc gia, những vấn đề bất công trong phân phối lợi ích ngày càng trở nên rõ rệt. Sự phân hóa giàu nghèo, khoảng cách giữa các tầng lớp xã hội, đặc biệt là khoảng cách giữa các tập đoàn đa quốc gia và người lao động, đang cho thấy tính đúng đắn trong phân tích của Mác về mâu thuẫn giữa tư bản và lao động – mâu thuẫn vốn là động lực dẫn đến khủng hoảng trong nền kinh tế tư bản chủ nghĩa.

Tiếp theo, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu gần đây, đặc biệt là cuộc khủng hoảng tài chính 2008 hay những tác động của đại dịch COVID-19, đã bộc lộ những hạn chế sâu sắc của mô hình phát triển tư bản chủ nghĩa tự do. Trong khi một số ít tích lũy khối tài sản khổng lồ, hàng triệu người mất việc, mất thu nhập, cho thấy cơ chế phân phối tư bản chủ nghĩa không đảm bảo tính công bằng xã hội. Chính trong hoàn cảnh ấy, tư tưởng Mácxít về vai trò điều tiết của nhà nước, về sở hữu xã hội đối với tư liệu sản xuất, cũng như mô hình phát triển vì con người trở nên đáng chú ý trở lại.

Đặc biệt, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, với sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, và số hóa sản xuất, vấn đề về lao động và giá trị thặng dư càng trở nên phức tạp. Mác từng dự báo rằng máy móc sẽ không làm giảm sức lao động con người mà còn có thể làm gia tăng mức độ bóc lột khi tư bản sử dụng công nghệ như một công cụ tối ưu hóa lợi nhuận. Ngày nay, điều này đang diễn ra khi hàng triệu lao động bị thay thế, trong khi lợi nhuận vẫn tập trung vào tay thiểu số chủ sở hữu công nghệ.

Ngoài ra, các vấn đề như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, suy thoái tài nguyên cũng là hệ quả của mô hình phát triển kinh tế chỉ dựa trên lợi nhuận và tăng trưởng vô hạn – điều mà Mác từng cảnh báo như là “sự tha hóa của con người khỏi tự nhiên”. Điều này gợi mở việc cần một mô hình phát triển mới, trong đó sự phát triển bền vững gắn liền với công bằng xã hội và định hướng vì con người, phù hợp với tinh thần của chủ nghĩa xã hội khoa học.

Cuối cùng, học thuyết Mác – Ăngghen còn có giá trị lớn trong việc giáo dục tư duy phê phán, độc lập và khoa học, giúp con người không ngừng đặt câu hỏi về bản chất của các vấn đề xã hội – kinh tế, từ đó tìm kiếm con đường phát triển tiến bộ hơn.

                                                 ....................................................................

                                                          Th.s Nguyễn Thị Hải Lên- Bộ môn Lý luận chính trị