Điệu múa tung tung -za zá của người dân Cơ tu

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, với 54 dân tộc anh em cùng sinh sống hòa thuận trên lãnh thổ nước ta. Trong đó, các dân tộc thiểu số không chỉ góp phần làm nên sự đa dạng về ngôn ngữ, phong tục, tập quán mà còn sở hữu những giá trị văn hóa truyền thống vô cùng đặc sắc. Việc giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa này không chỉ là trách nhiệm của các cộng đồng dân tộc, mà còn là nhiệm vụ chung của toàn xã hội.

 

Miền Trung Việt Nam – nơi núi rừng hùng vĩ giao hòa với biển cả, là không gian sinh tồn lâu đời của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số như Cơ Tu, Tà Ôi, Vân Kiều, Hrê, Cor, Xơ Đăng, Gié-Triêng… Đây không chỉ là vùng đất giàu tài nguyên thiên nhiên, mà còn là "kho báu" văn hóa với những phong tục, tín ngưỡng, ngôn ngữ, và tri thức bản địa vô cùng độc đáo. Trong dòng chảy phát triển hiện đại, việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số miền Trung trở nên cấp thiết, không chỉ để gìn giữ di sản, mà còn là cách vun đắp sức mạnh nội sinh cho sự phát triển bền vững.

Văn hóa của các dân tộc thiểu số thể hiện qua nhiều khía cạnh như ngôn ngữ, trang phục, lễ hội, âm nhạc, kiến trúc, tri thức bản địa và các hình thức nghệ thuật dân gian. Đây là những di sản quý giá được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt và phong phú cho nền văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, nhiều giá trị văn hóa truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một do sự thay đổi về lối sống, nhận thức, cũng như tác động của các yếu tố bên ngoài.

Đa dạng văn hóa – niềm tự hào của miền Trung

Mỗi dân tộc thiểu số ở miền Trung là một mảnh ghép mang sắc màu riêng. Người Tà Ôi ở Thừa Thiên – Huế có nghệ thuật Zèng – dệt thổ cẩm truyền thống với hoa văn mang ý nghĩa tâm linh, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Người Cơ Tu ở Quảng Nam nổi bật với lễ hội Mừng lúa mới (Cha ha rơi) – một nghi lễ nông nghiệp quan trọng cầu mùa màng bội thu, sức khỏe dồi dào cho dân làng.

Các lễ hội cộng đồng như lễ ăn thề kết nghĩa (Kết chạ), lễ cúng tổ tiên, lễ trưởng thành… vẫn còn được tổ chức ở nhiều làng, đặc biệt là trong không gian thiêng của nhà Gươl – trung tâm sinh hoạt cộng đồng mang tính biểu tượng thiêng liêng của người Cơ Tu và các dân tộc khác.

Không thể không nhắc đến kho tàng ngôn ngữ và truyền khẩu phong phú với những truyện cổ, dân ca, tục ngữ, điệu lý… được truyền miệng qua nhiều thế hệ. Nhạc cụ như đàn abel, khèn bè, trống chiêng... là phương tiện không thể thiếu trong đời sống tinh thần và nghi lễ.

Để giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa của các dân tộc thiểu số, cần có sự chung tay của cả cộng đồng. Trước hết, chính quyền các cấp cần có chính sách bảo tồn hiệu quả, hỗ trợ các chương trình nghiên cứu, sưu tầm và phục dựng các giá trị văn hóa truyền thống. Đồng thời, cần tạo điều kiện để các dân tộc thiểu số có cơ hội thể hiện bản sắc của mình thông qua các hoạt động lễ hội, triển lãm, giao lưu văn hóa.

Ngoài ra, việc giáo dục thế hệ trẻ về giá trị và ý nghĩa của văn hóa dân tộc cũng vô cùng quan trọng. Trẻ em người dân tộc thiểu số cần được học tiếng mẹ đẻ, hiểu biết về lịch sử, phong tục của dân tộc mình, từ đó hình thành lòng tự hào và ý thức bảo vệ văn hóa truyền thống. Cùng với đó, việc kết hợp phát triển du lịch văn hóa cũng là một hướng đi hiệu quả, vừa giúp quảng bá bản sắc dân tộc, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy nhiều giá trị văn hóa đang bị mai một nghiêm trọng. Thanh niên dân tộc ngày càng ít sử dụng tiếng mẹ đẻ, nhiều lễ hội truyền thống bị rút gọn hoặc mất đi ý nghĩa gốc. Nghề dệt, nghề đan lát, nghề rèn... đang mất dần người nối nghiệp. Sự tác động của đời sống kinh tế thị trường, cùng quá trình di cư, đô thị hóa, ảnh hưởng văn hóa ngoại lai khiến nhiều nét đẹp văn hóa đứng trước nguy cơ "biến mất trong im lặng".

Một số địa phương đã thực hiện tốt công tác bảo tồn, nhưng còn nhiều nơi thiếu kinh phí, thiếu nhân lực, hoặc chưa gắn bảo tồn văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội.

Giải pháp và định hướng tương lai

Để gìn giữ và phát huy di sản văn hóa các dân tộc thiểu số miền Trung, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, cộng đồng và các tổ chức xã hội.

- Chính sách hỗ trợ lâu dài: Nhà nước cần có chiến lược tổng thể, lâu dài về giáo dục song ngữ, bảo tồn tiếng nói – chữ viết dân tộc, hỗ trợ các nghệ nhân truyền dạy nghề thủ công, phục dựng lễ hội truyền thống và bảo tồn không gian văn hóa như nhà Gươl, làng truyền thống…

- Phát triển du lịch văn hóa – sinh thái cộng đồng: Kết hợp bảo tồn với khai thác du lịch là hướng đi nhiều tiềm năng. Mô hình như làng du lịch cộng đồng Cơ Tu ở Nam Giang (Quảng Nam), hay các điểm du lịch tại A Lưới (Thừa Thiên Huế) cho thấy khi người dân được làm chủ di sản và sinh kế từ văn hóa, thì việc gìn giữ trở thành nhu cầu tự nhiên, lâu dài.

- Giáo dục thế hệ trẻ: Cần đưa văn hóa dân tộc vào trường học địa phương, xây dựng các câu lạc bộ sinh hoạt văn hóa, tổ chức thi kể chuyện, thi múa, hát dân ca… để thế hệ trẻ hiểu và tự hào về gốc gác của mình.

- Tôn vinh vai trò nghệ nhân: Các nghệ nhân giữ hồn văn hóa cần được công nhận, hỗ trợ về kinh tế và điều kiện truyền dạy. Việc trao danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, Nghệ nhân nhân dân... nên gắn với kế hoạch đào tạo thế hệ kế cận.

Kết luận

Văn hóa của các dân tộc thiểu số là tài sản vô giá của dân tộc Việt Nam. Văn hóa các dân tộc thiểu số ở miền Trung không chỉ là tài sản của riêng từng cộng đồng, mà là di sản vô giá của cả quốc gia. Việc bảo tồn và phát huy không chỉ góp phần gìn giữ bản sắc, tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, mà còn tạo ra động lực phát triển bền vững cho các vùng khó khăn. Giữ lấy văn hóa chính là giữ lấy cội nguồn, giữ lấy sức mạnh để đi tới tương lai.. Giữ gìn và phát huy những giá trị ấy chính là góp phần bảo vệ sự đa dạng văn hóa, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân và phát triển đất nước bền vững. Đây không chỉ là trách nhiệm, mà còn là niềm tự hào của mỗi người dân Việt Nam

                                           Giảng viên : Ths. Nguyễn Thị Hải Lên- Tổ Lý luận chính trị