Trong kỷ nguyên công nghệ số, báo mạng điện tử trở thành loại hình báo chí có sức ảnh hưởng lớn nhờ tính nhanh chóng, tiện lợi và khả năng lan tỏa thông tin đa chiều. Song song với ưu thế này, tâm lý tiếp nhận thông tin của công chúng đối với báo mạng điện tử cũng bộc lộ những đặc điểm riêng, cần được nhận diện và phân tích.
Theo TS. Nguyễn Thị Trường Giang, trong cuốn “Báo mạng điện tử – những vấn đề cơ bản”, báo mạng điện tử được định nghĩa là loại hình báo chí tồn tại dưới hình thức một trang web và phát hành trên Internet. Loại hình này sở hữu bốn đặc trưng cơ bản: Khả năng đa phương tiện, tính tức thời và phi định kỳ, khả năng tương tác, cùng với khả năng lưu trữ và tìm kiếm thông tin. Xuất phát từ những đặc trưng này, công chúng khi tiếp nhận báo mạng điện tử có những nét tâm lý đáng chú ý sau:
Thứ nhất, khả năng tiếp cận gắn liền với yếu tố kỹ thuật. Không giống báo in hay phát thanh, báo mạng điện tử chỉ có thể đến được với những nhóm công chúng có khả năng sử dụng thiết bị số và có điều kiện kết nối Internet. Điều này dẫn đến sự phân hóa: ở những đô thị lớn, công chúng tiếp cận báo mạng điện tử thường xuyên và liên tục; ngược lại, ở những vùng nông thôn hoặc nhóm người ít am hiểu công nghệ, việc tiếp nhận báo mạng còn hạn chế.
Thứ hai, vấn đề lựa chọn điểm tiếp nhận và đường tiếp nhận. Công chúng hiện nay đứng trước “biển thông tin” trên Internet. Tin tức được lưu trữ và đăng tải ở vô số trang báo, cổng thông tin và mạng xã hội, khiến việc chọn lọc và tiếp nhận trở nên khó khăn. Không ít người cảm thấy “ngợp” trong lượng thông tin khổng lồ, còn các tòa soạn thì cũng gặp thách thức trong việc giữ chân độc giả và duy trì tác động lâu dài.
Thứ ba, khó khăn trong việc kiểm chứng và xác định nguồn tin. Đây là một trong những đặc điểm nổi bật của tâm lý tiếp nhận báo mạng điện tử. Nhiều người đọc không phân biệt rõ đâu là tác phẩm báo chí chính thống, đâu chỉ là bài quảng cáo hay những chia sẻ chủ quan trên blog, mạng xã hội. Điều này dẫn đến hai xu hướng: một bộ phận hoàn toàn tin tưởng vào thông tin trực tuyến vì coi đó là “hiện đại, chính thống”, trong khi nhóm công chúng có kiến thức và kỹ năng truyền thông tốt hơn lại tỏ ra cảnh giác, chỉ đặt niềm tin vào những tờ báo có thương hiệu và uy tín. Như vậy, có thể thấy rõ tầm quan trọng của việc xây dựng thương hiệu và uy tín cho báo mạng điện tử trong giai đoạn hiện nay.
Thứ tư, khả năng tương tác và kết nối cộng đồng mạnh mẽ. Đây là lợi thế nổi trội của báo mạng điện tử so với các loại hình báo chí truyền thống. Với tính năng bình luận, chia sẻ và lan tỏa, báo mạng điện tử có thể tạo dư luận xã hội, hình thành các cộng đồng không biên giới, đồng thời góp phần thúc đẩy truyền thông đối ngoại. Khả năng tương tác này giúp thông tin không chỉ dừng lại ở khâu tiếp nhận mà còn bước vào giai đoạn lan truyền và phản hồi. Tuy nhiên, chính vì tính mở đó, các cơ quan báo chí và quản lý truyền thông cũng cần quan tâm nhiều hơn đến việc định hướng dư luận, ngăn chặn thông tin xấu độc, xuyên tạc hay thiếu tính giáo dục lan truyền trên mạng.
Trích “Tâm lí học báo chí” – PGS.TS Đỗ Thị Thu Hằng
Báo mạng điện tử giữ vai trò quan trọng trong đời sống hiện đại với ưu thế nhanh, đa chiều và tương tác cao, nhưng cũng đặt ra thách thức về kiểm chứng và định hướng thông tin. Để phát huy hiệu quả, cần sự phối hợp từ cơ quan quản lý, tòa soạn và độc giả nhằm xây dựng báo mạng điện tử thành kênh thông tin tin cậy, phục vụ phát triển xã hội và hội nhập quốc tế.
Nguyễn Thị Diệu Hà