Theo lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, trong xã hội có giai cấp đối kháng, nhà nước giữ vai trò quan trọng nhất trong kiến trúc thượng tầng, là công cụ quyền lực chính trị đặc biệt của giai cấp thống trị để củng cố địa vị kinh tế và tư tưởng của mình, tác động mạnh mẽ trở lại cơ sở hạ tầng. Các yếu tố khác như pháp luật, tư tưởng (chính trị, triết học, tôn giáo) cũng quan trọng nhưng thường phải thông qua nhà nước để thực thi ảnh hưởng. 

Vai trò của Nhà nước: Công cụ trấn áp Nhà nước là bộ máy bạo lực, đảm bảo sự thống trị của giai cấp thống trị về mặt chính trị.Công cụ quản lý và điều hành: Nhà nước không chỉ dùng bạo lực mà còn sử dụng sức mạnh kinh tế để duy trì trật tự xã hội, thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển kinh tế tùy theo lợi ích của giai cấp mình.Thống trị tư tưởng: Thông qua nhà nước, hệ tư tưởng của giai cấp thống trị trở thành hệ tư tưởng thống trị toàn xã hội, chi phối các bộ phận khác của kiến trúc thượng tầng. Mối quan hệ với các bộ phận khác:Pháp luật: Là bộ phận trực tiếp gắn liền với nhà nước, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị.Tư tưởng (Triết học, Tôn giáo, Nghệ thuật): Tác động gián tiếp hơn, thường phải thông qua nhà nước và pháp luật để có sức mạnh thực tế, mặc dù chúng cũng có tính độc lập tương đối. 

Tóm lại, trong xã hội có giai cấp, nhà nước là bộ phận có quyền lực mạnh nhất, là chìa khóa để giai cấp thống trị bảo vệ và củng cố sự thống trị của mình, đồng thời tác động mạnh nhất đến sự phát triển kinh tế - xã hội. 

Nhà nước Việt Nam trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN có vai trò kép: vừa kiến tạo, điều tiết, dẫn dắt thị trường thông qua hệ thống pháp luật, chính sách vĩ mô (thuế, tiền tệ), đầu tư hạ tầng, khắc phục khuyết tật thị trường (bất bình đẳng, môi trường); vừa là chủ thể kinh tế, đặc biệt thông qua kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là lực lượng vật chất để ổn định kinh tế vĩ mô, thực hiện công bằng xã hội, bảo vệ an sinh và an ninh quốc phòng, đảm bảo phát triển bền vững, toàn diện. 

Các vai trò chính của Nhà nước ta hiện nay

Thứ nhất, Xây dựng thể chế và môi trường kinh doanh:Ban hành luật pháp đầy đủ, ổn định, bảo vệ quyền sở hữu, tạo niềm tin cho nhà đầu tư.Tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, lành mạnh, cải cách hành chính, chống tham nhũng, quan liêu.

Thứ hai, Điều tiết và ổn định kinh tế vĩ mô:Sử dụng chính sách tài khóa (thuế) và tiền tệ (kiểm soát lạm phát, thất nghiệp) để làm dịu chu kỳ kinh tế. Điều chỉnh các yếu tố ngoại vi, khắc phục khuyết tật thị trường như bất bình đẳng, độc quyền, bảo vệ môi trường.

Thứ ba, Tác động đến phân bổ nguồn lực:Đầu tư vào kết cấu hạ tầng thiết yếu (giao thông, điện, nước) mà tư nhân ít đầu tư.Tác động gián tiếp qua thuế, trợ cấp; trực tiếp cung cấp hàng hóa công cộng (y tế, giáo dục).

Thứ tư, Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước:Là công cụ vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết kinh tế.Đảm bảo an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh, xóa đói giảm nghèo.

Thứ năm, Hỗ trợ và phát triển thị trường:Tổ chức hình thành các thị trường (vốn, sức lao động, công nghệ).Bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho người tiêu dùng và các chủ thể kinh tế. 

Tóm lại, Nhà nước Việt Nam đóng vai trò chủ đạo nhưng không can thiệp quá sâu, kết hợp cơ chế thị trường với định hướng xã hội chủ nghĩa để phát triển kinh tế nhanh, bền vững, công bằng xã hội và hội nhập quốc tế hiệu quả. 

--------------------------------------------------------------------------------------

Trịnh Đình Thanh

Bộ môn Lý Luận Chính trị