Do có vị trí thuận lợi, lại là cơ sở cách mạng từ thời tiền khởi nghĩa, ngôi nhà số 48 Hàng Ngang, Hà Nội đã được Trung ương Đảng chọn làm nơi ở và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong những ngày đầu Người từ chiến khu Việt Bắc về Hà Nội tháng 8/1945. Tại căn phòng ở gác 2 của ngôi nhà này Người đã viết bản "Tuyên ngôn độc lập", khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

Bác đã ở và viết Tuyên ngôn Độc lập từ ngày 25/8/1945 đến ngày 2/9/1945. Năm 1970, ngôi nhà được khôi phục làm nhà lưu niệm để đáp ứng tình cảm của nhân dân dành cho Bác và đến năm 1979, ngôi nhà được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích Quốc gia.

Ngôi nhà 48 Hàng Ngang xưa thuộc phường Diên Hưng, tổng Hữu Túc, sau đổi thành tổng Đông Thọ, huyện Thọ Xương, hiện nay ngôi nhà thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Được biết, nguyên chủ ngôi nhà là cụ Trịnh Phúc Lợi, sau này người con của cụ là Trịnh Văn Bô thừa kế ngôi nhà và cho xây dựng lại vào những năm đầu thế kỷ 20 với lối kiến trúc hiện đại gồm 4 tầng. Xưa kia, tầng 1 là gian hàng bán vải tơ lụa mở ra phố Hàng Ngang, sân nhà kho, nhà để xe ở phía sau, có cổng ra phố Hàng Cân, tầng 2 là phòng khách và phòng ăn, tầng 3,4 dùng để ở.

Theo tư liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, trước Cách mạng Tháng Tám, năm 1945, đồng chí Khuất Duy Tiến liên hệ và giác ngộ cách mạng cho chủ nhà là ông Trịnh Văn Bô. Không lâu sau đó, cả gia đình tham gia Mặt trận Việt Minh vì vậy đây là cơ sở tin cậy của Việt Minh ở nội thành Hà Nội. Đặc biệt hơn đây là ngôi nhà cao tầng ở phố Hàng Ngang có cửa sắt chắc chắn, thuận lợi cho công tác bảo vệ.

Ngôi nhà có 2 cổng, cổng chính là số 48 Hàng Ngang, cổng sau là số 35 Hàng Cân. Do đây là ngôi nhà cao tầng nên có thể bao quát được xung quanh, từ trên gác hai, gác 3 có thể bước sang nóc nhà bên cạnh mà không cần phải qua cầu thang, hoặc xuống đường nên khi có động rất dễ di chuyển. Cửa hàng lớn khách ra vào tấp nập cũng là điều tốt do vậy, ngôi nhà 48 Hàng Ngang hoàn toàn thuận lợi cho Bác và các đồng chí Trung ương Đảng ở và làm việc.

Lúc đầu, ông bà Trịnh Văn Bô mời Bác lên ở tại gác 3 làm việc cho yên tĩnh nhưng Bác không thích ở một mình nên Bác chỉ ở đó 2 tối. Sau đó các đồng chí Trung ương đã bố trí cho Bác ở và làm việc trong căn phòng nhỏ thông với phòng khách (thuộc tầng 2). Căn phòng nhỏ có kê một chiếc bàn tròn, một chiếc ghế bành có lưng tựa cao bọc vải trắng và một chiếc ghế dài. Chính trong căn phòng này, tranh thủ từng giờ từng phút, Người đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập. 

Thời gian Bác ở đây những người giúp việc trong gia đình không biết ông cụ có cặp mắt sáng, mặc chiếc quần nâu bạc, ngồi trầm ngâm ở đó làm gì và họ cũng không hề biết là mình đang chứng kiến những giờ phút lịch sử trọng đại.

Sau đó một ngày Người đã triệu tập và chủ trì cuộc họp của Thường vụ Trung ương Đảng trong cuộc họp này Người đã nhất trí với Thường vụ Trung ương Đảng về những chủ trương đối nội đối ngoại trong tình hình mới về việc sớm công bố danh sách thành viên Chính phủ lâm thời chuẩn bị ra tuyên ngôn Độc lập và tổ chức mít tinh lớn tại Hà Nội. Ngày 28/8/1945, danh sách Chính phủ lâm thời được công bố trên các báo chí tại Hà Nội.

Cũng ở tầng 2 này, Bác đã chủ trì cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng và quyết định một số vấn đề tối quan trọng như chuyển Ủy ban Giải phóng Dân tộc thành Chính phủ lâm thời, mở rộng thành phần Chính phủ lâm thời, thực hiện đoàn kết rộng rãi mời thêm những nhân sĩ trí thức yêu nước vào thành viên Chính phủ, tổ chức cuộc mít tinh lớn tuyên bố với quốc dân và thế giới nước ta đã độc lập. Danh sách Chính phủ lâm thời đã được đăng tải trên các báo và chọn ngày 2/9/1945 ra mắt quốc dân đồng bào.

Đồng thời, tại ngôi nhà số 48 Hàng Ngang này, Bác đã viết bản Tuyên ngôn Độc lập nổi tiếng.

Theo tài liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, "Người nói, đây là giờ phút sung sướng nhất trong cuộc đời tôi. Tôi đã viết nhiều, nhưng lúc viết Tuyên ngôn Độc lập là lúc lòng tôi sung sướng nhất". Bản Tuyên ngôn Độc lập đã được Người trịnh trọng tuyên bố trước hơn 50 vạn đồng bào Thủ đô và thế giới vào ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình lịch sử.

Sau lễ Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh về Bắc Bộ phủ (số 12 Ngô Quyền, Hà Nội). Tại một căn phòng nhỏ bài trí giản đơn trên tầng hai, Hồ Chủ tịch đã nghỉ và làm việc từ 2/9/1945 đến tháng 12/1946 trước khi tạm rời Thủ đô Hà Nội lên Việt Bắc bắt đầu cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp.

Trịnh Đình Thanh BM Lý luận Chính trị

---------------------------------------------------------------------------------------